Không riêng ngày lễ hội mà cả ngày thường, trước cửa phòng lưu niệm khu di tích lịch sử địa đạo Vịnh Mốc thuộc xã Vĩnh Thạch, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị người ta luôn luôn bắt gặp người đàn ông gầy, dáng nhỏ nhắn và dùng những cử chỉ bằng tay để giúp đỡ khách du lịch tới tham quan.

Đó chính là bác Trần Nghỉ ( 61 tuổi, Xã Vĩnh Thạch – Vĩnh Linh – Quảng Trị), nhiều người vẫn gọi người đàn ông nặng lòng với địa đạo này là “Người canh giữ địa đạo Vịnh Mốc”.

61 năm ra vào địa đạo

Sinh ra trên mãnh đất “ lũy thép” Vĩnh Linh, từ nhỏ bác Trần Nghỉ đã theo cha mẹ ra vào địa đạo để sinh sống và cùng bà con Vịnh Mốc đánh địch, tổ chức hàng trăm chuyến thuyền tiếp vận cho đảo Cồn Cỏ. Trong một lần đế quốc Mỹ rải bom sập hầm, bác Nghỉ bị thương và từ đó không nói được (tìm hiểu của PV).

Qua lời “dịch” của người dân địa phương khi bác dùng những ngón tay để nói chuyện, chúng tôi được biết thêm “Với bác, địa đạo là ngôi nhà thứ 2, là những niệm về tuổi thơ, bạn bè, là nơi cất giữ tình cảm gia đình…”.

Ở đó, những bữa cơm lờ mờ trong ánh đèn dầu đến những câu hát ru ngủ là những hình ảnh được bác “kể” lại khi đưa chúng tôi vào hầm địa đạo. Khi đất nước thống nhất, bác chọn cuộc sống độc thân và vẫn ra vào, gắn bó với địa đạo mỗi ngày. Có lẽ, nơi đây đã trở thành một phần máu thịt của bác và không thể tách rời nó.

Chị Lê Tố Hằng (Trưởng ban Quản lí khu di tích LS địa đạo Vịnh Mốc) chia sẻ: “ Bác Nghỉ tuổi đã cao, vì sợ ảnh hưởng đến sức khỏe nên chúng tôi đã nhiều lần khuyên bác hạn chế ra vào địa đạo nhưng đều nhận được cái lắc đầu. Nhất là vào mùa mưa, đường địa đạo ẩm ướt, mọi người ai cũng sợ bác bị ngã và nói hết cách nhưng bác vẫn không chịu… ”

Chiến tranh đã đi qua gần 40 năm với ngần ấy thời gian nhưng những mất mát đau thương vẫn còn đó. Nó như những vết cắt sâu cho những nhân chứng lịch sử.

Hướng dẫn viên giỏi…

Địa đạo Vịnh Mốc được biết đến là một công trình quân – dân sự độc đáo trong thời kỳ chiến tranh . Hiện nay, đã trở thành một khu du lịch thu hút khách tham quan khi đến với Quảng Trị.

Dù không phải là người của khu di tích hay đơn vị nào nhưng hằng ngày bác Nghỉ luôn có mặt ở địa đạo Vịnh Mốc từ sáng sớm cho đến cuối ngày để giúp các nhân viên trong BQL di tích quét dọn vệ sinh, mở, đóng cửa và bật, tắt đèn, quạt ở nhà trưng bày.

Bạn Lê Thanh ( đoàn khách thăm quan Quảng Bình) cho biết: “ Khi vào hầm địa đạo, cũng nhờ cái đèn pin và chỉ dẫn bằng tay nhiệt tình của bác câm mà bọn mình thấy rõ đường đi và không sợ lạc. Mình khâm phục bác và con người xây dựng nên địa đạo này hơn …”

Theo tìm hiểu từ người dân địa phương cho biết thêm, khi bắt đầu mở cửa đón khách du lịch thì chính bác Nghỉ là người tình nguyện hướng dẫn viên của khu di tích. Tất cả mọi ngõ ngách, lối đi, trạm gác và nhà hộ sinh… bác đều nằm rõ trong lòng bàn tay. Có lần du khách để quên đồ đạc ở dưới địa đạo nhưng không nhớ đường đi, bác Nghỉ vội vàng chạy xuống tìm rồi mang lên đưa lại cho chủ nhân. Có lẽ, ít ai thông thạo và hiểu biết về địa đạo như bác.

Dù không thể nói được nhưng với nụ cười rạng rở và tình cảm đặc biệt dành cho địa đạo. Với chiếc đèn pin cũ, bác Nghị đã dẫn đường cho hàng trăm lượt khách ra vào khu di tích để rồi khi ra về họ viết nên nhiều dòng cảm xúc về làng hầm này, tất cả đều công nhận “làng địa đạo Vịnh Mốc giống như một toà lâu đài cổ nằm im lìm trong lòng đất, giấu kín biết bao điều kỳ lạ về những con người đã làm ra nó và thời đại nó đã sinh ra”.